Noordsee
De Noordsee (vun öllers her ok Westsee oder Westerhaf heten) is ene Randsee vun’n Atlantik, de tüssen Grootbritannien in’n Westen, Norwegen in’n Noordoosten, Däänmark in’n Oosten un Düütschland un de Nedderlannen in’n Süden liggt.
De Rhien, de Werser, de Elv un de Thems fleet in de Noordsee. De bit to 7 Meter hogen Floden vun de Tiden dringt 65 km in de Werser un bit Hamborg 142 km in de Elv vör.
Eilannen in de Noordsee sünd Helgoland, de Noordfreeschen Inseln, de Oostfreeschen Inseln un de nedderlandschen Waddeneilanden.
Över de Noordsee is faken Storm un Nevel, liekers blööt hier dör de Welthavens in London, Hamborg, Bremen, Amsterdam, Rotterdam un Antwerpen veel Schippsverkehr un -hannel.
An Fisch weert to 60 % Heren un to 10 % Kabeljau fungen, tomehrst bi England un Schottland. De Goldboors warrt in de leste Tiet ümmer weniger, wiel em dat in de Noordsee to warm woorn is is to’n Lieken.
De Anwahners vun de Waterkant nöömt de Noordsee bi Stormflood „Blanken Hans“, aver wiel se dör Stormfloten al vele Minschen verdrinken laten hett, warrt dat „wille Haff“ ok woll „Moordsee“ nöömt.
Geografie[ännern | Bornkood ännern]
Laag un Grött[ännern | Bornkood ännern]
De Noordsee streckt sik vun 50° 56′ N in’n Süden över 1.120 Kilometer bet 62° N na Noord to. De See is vun Oost na West to 1.001 Kilometer breed ( 4° 26′ W bet 9° 50′ O). De Waterflach is rund 575.000 Quadraatkilometer groot un de See in’n Döörsnid 95 Meter deep. Dat Watervolumen liggt bi 54.000 Kubikmeter. De Soltandeel vun 3,0 bit 3,5 % un de Warms vun 7 bit 15 Grad wennt af, dat de See winters tofrüst
De Noordsee liggt to’n groten Deel – enen lüttken Deel vör de norweegsche Küste uutbenomen – up den Fastlandsockel vun den europääschen Kontinent. In’n Westen deelt dat Eiland Grootbritanien de See af, up den Fastland ligget na Süüdwest hen de Küsten vun Belgien un Frankriek, na Süden to de Nedderlannen, Düütschland in’n Süüdoosten, Däänmark in’n Oosten un Norwegen na Noordoost to.
Na Süüdwest to löppt de Noordsee över de Straat vun Dover in den Engelschen Kanaal över, na Oosten is de See över Schagerak un Kattegatt med de Oostsee verbunnen, na Noorden opent se sik de Noorsche See.
De International Hydrographic Organization leggt de Grenzen vun de Noordsse so fast:[1]
- Na Süüdwest to: Ene Linie tüschen den Füürtoorn Phare de Walde (Frankriek 50°59'37"N, 1°54'53"E) un den Leathercoat Point (England, 51°10'01.4"N 1°24'07.8"E).
- Na Noordwest to: Ene Linie vun Dunnet Head (58°40'20"N, 3°22'30"W) in Schottland na den Füürtoorn bi Tor Ness (58°46'42.9"N 3°17'47.5"W) op den Eiland Hoy (Orkney), hen na’t Kame of Hoy (58°55′N) un wieder na Breck Ness up Mainland (58°58′N) un denn na Costa Head (3° 14′ W), wieder na Inga Ness (59' 17' N) up Westray, dör Westray na Bow Head un na Mull Head (Noordhook vun Papa Westray) wieder Seal Skerry (Nooordhook vun North Ronaldsay) un denn noch wieder na Horse Holm an’n Süüdhook vun Shetland
- Na Oost to: Ene Linie vun Hanstholm (57⁰07'N, 8⁰36'E) in Norwegen na’t däänsche Lindesnes (58⁰N, 7⁰E) deelt Noordesee un Schagerak af.
- Na Noord to: Vun de Noordhook (Fethaland Point, 60°38'15.3"N 1°18'30.1"W) up Mainland (Shetland) dwars na Graveland Ness (60° 39′ N) up den Eiland Yell (Shetland), dör Yell na Gloup Ness (1° 04′ W) un dwars na Spoo Ness (60° 45′ N) up den Eiland Unst, dö Unst na Herma Ness (60° 51′ N), un wieder na’t Süüdwestkapp up den Rumblings un nu na Muckle Flugga (60⁰ 51' N, 0⁰ 53' W), vandaar na den Meridiaan 0° 53′ West hoog bet na 61° 00′ Noord un nu den Bredengraad na Oosten to langs bet an de norweegsche Küst.
De Noordgrenze is kene klare Grenze. Anner Afkamen un Övereenkümsten leggt anner Grenzen fast: De OSPAR, een Völkerrechtsverdrag vun 1962 de Noordsee un de Noordatlantik to schulen, sett den Breidengraad bi 5° westliche Längde un 62° nöördliche Breide fast, wat bi den Geirangerfjord in Norwegen liggt, as Noordgrenze fast.
Unnerdelen[ännern | Bornkood ännern]
För de Fischeree un de Meteorologie deelt to’n Bispeel de Seewedderdeenst in Hamborg de Noordsee in verscheden Unnerdelen:[2]
Westliche Noordsee vun Nord na Süüd to:
- Viking (sied 1955) – östlich vun den Shetlandeilannen
- Forties – östlich vun Schottland
- Dogger – bi de Doggerbank
- Southern Bight – Südwestliche Noordsee
Östliche Nordsee vun Noord na Süüd to:
- Utsire (Utsira, sied 1984) – westlich vun de norweegschen Küst, unnerdeelt in North Utsire un South Utsire
- Fisher (Fischer, sied 1955) – westlich vun de Schagerrak un süüdlich vun de Düütsche Bucht
- Schagerrak – ööstliche Deel vun de Nordsee, verbind över Kattegat un Belt Noord- un Ostsee
- Düütsche Bucht (German Bight, vun 1949 bet 1955 Helgoland, daarvör Dogger) – vör de nedderländsche, düütsche un däänsche Noordseeküst.
Toströöm[ännern | Bornkood ännern]
Vele Strööm med groten Watermengden fleet in Noordsee af:
- Rhein-Maas-Delta (Nedderlannen) 2900 m³/s, daarvun
- dör dat Iesselmeer 555 m³/s
- uut den Rhien 2300 m³/s
- uut de Maas 357 m³/s
- Elv (Neddersassen/Sleswig-Holsteen/Hamborg) 856 m³/s
- Glomma (Norwegen) 603 m³/s
- Götaälv (Sweden, Trysilelva Norwegen)[3]
- Weeser (Neddersassen/Bremen) 358 m³/s
- Drammenselva (Norwegen) 314 m³/s
- Humber (England) 250 m³/s, Ästuar vun
- Firth of Tay (Schottland) 170 m³/s
- Otra (Norwegen) 150 m³/s
- Sira (Norwegen) 130 m³/s
- Schelde (Belgien/Nedderlannen) 126 m³/s
- Forth (Schottland) 112 m³/s
- Numedalslågen (Norwegen) 111 m³/s
- Tweed (Schottland un England) 85 m³/s
- Eems (Neddersassen) 80,5 m³/s
- Thems (England) 76 m³/s
Geologie[ännern | Bornkood ännern]
Waterkant to verscheden Tieden[ännern | Bornkood ännern]
De Noordsee vandaag keem in’n Tertiär up. De Waterkant vandaag kreeg de Noordsee man eerst in’n Holozän vör rund 8.000 Jaren Tied. Ook de Tostand nu is man een Ogenblick in de Noordsee, de sik jümmerto wannelt: Up lange Sicht stigt de Seespegel, de in den verleden 7500 Jaren an de 33 Zentimeter dat Jaarhunnerd anstegen is. In’n 20. Jaarhunnerd steeg dat Water an de 20 bet 25 Zentimeter.
In de Wiessel-Iestied weren, as ook in anner Iesteiden, veel Water as Ies in Gletscher froren. Dat Ies up den skandinaavschen Halveiland weer dunntomalen bet to dree Kilometers dick. De Seespegel leeg up den Hoogpunkt vun de Wiessel-Iestied an de 120 Meter unner den Seespegel vandaag, de Waterkant grov 600 Kilometer wieder na Noord to. Grote Delen vun de See weren in de Tied Fastland. Na’t Enne van de Wiessel-Iestieg hen, weer de Seespegel noch 60 Meter unner den normalen Pegelstand vandaag, de Waterkant leep bi de Doggerbank langs. De Süden vun de Noordsee was Fastland, dat’t Doggerland, de britschen Eilannen un den fasten Wall vandaag verbund. Daarna is dat Water bilüttken anstegen un dat Land in de Noordsee versunken.
Vör rund 9850 bet 7100 weer een Deel vun den Elv-Oorstroomdaal unner Water. Een beten later het sik de Engelsche Kanaal opent un de Waddensee keem up. In de Tied daarna wesseln sik Tieden af, in de dat Water ansteeg (Transgresschoon) un Tieden, in de dat Water sunk (Regresschoon). Vör 5000 Jaren Tied (3000 v. Chr.) stund de Seespegel an de Waterkant an de veer Meter unner den Spegel vandaag, üm dat Jaar 0 leeg de Küste an un bi twee Meter unner den Seespegel vandaag. Na dat’t Water nu korte Tied wedder ansteeg, sunk üm dat Jaar 1000 de Waterstand wedder up denSeespegel, so as üm dat Jaar 0, un is daarna alnagraad weeder anstegen.[4]
Waterdeepde[ännern | Bornkood ännern]
.jpg)
De Noordsee is ene Schelfsee, de in’n Dörsnid man 95 Meter deep is. De Boddem vun de See liggt to’n groten Deel op den Schelf, wo de See an de 25 bet 35 Meter deep is. An’n Kontinentaalhang bi Norwegen un de Schetland-Eilannen, wo dat Schelf na den Kontinentaalfoot hen affallt, is de See rund 100 bet 200 Meter deep. Heel de süüdliche Deel vun de Noordsee is nich deper as 50 Meter un vele grote Sandbanken liggt in de See. De Uutnaam is de Norweegsche Rönn; hier ligt de deepste Punkt in de Noordsee med 725 Meter. De siedste Punkt af van de Waterkant liggt up de Doggerbank.
De Noordsee deelt sik allgemeen in de siede süüdliche Noordsse, de Zentraalnoordsse, de nöördliche Noordsee un de Norweegsche Rönn med den Övergang na den Schagerak hen. In de süüdliche Noordsee geit de Engelsche Kanaal in de Straat vun Dover över. De Southern Bight liggt vör de nedderlandsche un belgsche Küst, de Düütsche Bucht medsams de Helgolänner Bucht vör de düütsche Küst. Dat siede Water bi de Doggerbank scheed de düütsche Bucht un de Zentraalnoordsee. De Waddensee treckt sik de Süüdküst lvan den Den Helder in’n Nedderlanden bet na Esbjerg in Däänmakrk langs.
Dat siede Water üm de Doggerbank rüm is an un bi halv so groot as de Nedderlannen un man 13 Meter, up’t höögst 20 Meter deep. Se is ene gode Steed för de Fischfang, bi Störmen breekt sik hier faken ook de Bülgen.
De Norweegsche Rönn is in’n Snid 250 bet 300 Meter deep un geit an’n Övergang na de Schagerak bet up 725 Meter daal. De Rönn is wichtig för den Wateruuttuusch twüschen de Oostsee un de Atlantik. Dör de Norweegsche Rönn flütt de Norweegsche Stroom langs, över den de grote Deel Noordseewater in den Atalntik ströömt. Ook de grote Deel Water uut de Oostsee flütt hier na Noord to. In de Zentraalnoordsee, an de 200 Kilometer van de schottsche Stad Dundee na Noord to, ligget in den Devil’s Hole mere depe Gravens. De Gravens, de man een paar Kilometer lang sind, gaat hier vun den 90 Meter depen Water ümto, miteens daal up 230 Meter.
De Straat vun Dover is rund 30 Meter deep un fallt na Westen to up 100 Meter af. Twüschen den Nedderlannen uun Grootbritannien is de See an de 20 bet 30 Meter deep, un an de Freesche Front bummelig 45 Meter.
Hydrologie[ännern | Bornkood ännern]
Översicht[ännern | Bornkood ännern]
De Soltandeel in den Seewater unnerscheed sik na Jaarstied un Oord un liggt twüschen 15 un 25 Promille bi de Münnen vun den Strööm un bi 32 bet 35 Promille in de open See.
De Temperatuur kann sommers bet na 25 °C henlangen un winters bi 10 °C liggen. De Temperatuur unnerscheed sik stark je na Deepde un Inflood uut den Atlantik, sunerlich wegen de de Seeströmen, In de depe nöördliche Noordsee, süüdlich un ööstlich vun Shetland, is dat Water dat ganse Jaar över meest konstnt 10 °C, denn hier strömmt dat koolde Atlantikwter in de Noordsse. An de Waterkatn vun de Waddensee givt datannersieds de höögsten Temperatuurunnerscheden; hier kann in koolden Winter ook Ies billen.
In de Tied vun 1965 bet 2010 steeg de Watertemperatuur in’n Snidd üme 1,67 °C, de Temperatuur in allen Ozeanen steeg vergleken üm 0,74 °C an.[5]
Literatuur[ännern | Bornkood ännern]
- Jürgen Ehlers Die Nordsee. Vom Wattenmeer zum Nordatlantik. Primus Verlag, Darmstadt 2008, ISBN 978-3-89678-638-8.
- Norbert Fischer, Susan Müller-Wusterwitz und Brigitta Schmidt-Lauber (Ruutgever): Inszenierungen der Küste. Reimer, Berlin 2007, ISBN 978-3-496-02800-0.
- Horst Güntheroth: Die Nordsee – Portrait eines bedrohten Meeres. Gruner und Jahr, Hamborg 1986, ISBN 3-570-07168-5.
- Olaf Mörke: Die Geschwistermeere: Geschichte des Nord- und Ostseeraums. Stuttgart 2012.
- Richard Pott: Die Nordsee – eine Natur- und Kulturgeschichte. Beck, München 2003, ISBN 978-3-406-51030-4.
- Michael Pye: Am Rand der Welt. Eine Geschichte der Nordsee und die Anfänge Europas. Fischer, Frankfort an’n Main 2017, ISBN 978-3-10-002483-1.
- H. E. Reineck, W. Schäfer: Kleines Küsten-ABC für Binnenländer an der Nordsee. Senckenberg, Willemshaven 1956, hdl.handle.net (PDF; 2,5 MB).
Weblenken[ännern | Bornkood ännern]
- Greenpeace fordert Schuul för Noord- un Oostsee (PDF, plattdüütsch)
Nawiese[ännern | Bornkood ännern]
- ↑ Limits of Oceans and Seas, 3rd edition. (PDF) International Hydrographic Organization, 1953, afropen an’n 24. Dezember 2020.
- ↑ Fact sheet No. 8 – Shipping Forecast. (PDF; ca. 913 kB) In: Met Office National Meteorological Library and Archive. metoffice.gov.uk, 2011, archiveert von dat Original am 6. Oktober 2012; afropen an’n 4. Mai 2017 (engelsch).
- ↑ Leibniz-Institut für Ostseeforschung Warnemünde: Gehört das Kattegatt noch zur Ostsee? →„Aus physikalischer Sicht gibt es Argumente, die Trennung zwischen Nord- und Ostsee im Großen Belt bei Langeland und im Öresund auf die Drogdenschwelle zu legen.“
- ↑ Karl Heinz Behre: Die Schwankungen des mittleren Tidehochwassers an der deutschen Nordseeküste in den letzten 3000 Jahren nach archäologischen Daten. (PDF; 402 kB) In: Coastline Reports 1 (2004)
- ↑ noz.de vom 9. September 2017: Nordsee erwärmt sich doppelt so schnell wie Ozeane